Ez da lehenengoz horrelako zerbait gertatzen…, baina horren gainetik geundela uste genuen, hobeto prestatuta… Ta… kaka!
Joango da hau ere, aurrekoak bezala, eta txikizioak geratuko zaizkigu ez arlo gutxitan… eta historian artxibatuko dugu…
Eta aurrera! Larga vida al rock&roll!
Gregoriotar egutegiaren urteko hirurogeigarren eguna da bisurteetan. Egun hau lau urtetik behin bakarrik izaten da.
Bisurtea edo urte bisustua 366 egun dituen urtea da, hau da, ohiko urteek baino egun bat gehiago dituena. Egun gehigarri hori egutegiko urtearen luzerak urte naturalaren luzerarekin duen desfasea zuzentzeko ezarri da; izan ere, eguzki-urteak 365 egun eta 6 ordu irauten du, gutxi gorabehera. Hala, lau urtetik behin egutegi urteari egun bat gehiago ezarriz, urte naturalaren luzerara gerturatzea lortzen da.
Egun nazioartean nagusi den gregoriotar egutegirako, hauxe da bisurteen araua:
Urte bat bisurtea da 4rekin zatigarria bada, salbu eta 100ekin zatigarria bada. Hala ere, 400ekin zatigarria denean, urte hori ere bisurtea da. Horrek esan nahi du mende bukaerako urteak (00 bukaera dutenak) ez direla bisurteak, salbu eta 400ekin zatigarriak badira.
Hau da, 4rekin zatigarria dena bisurtea da, salbu eta 100ekin zatigarria bada (adibidez, ez dira bisurteak 1500, 1700, 1800, 1900, 2100. urteak); 400ekin zatigarriak direnak, ordea, bisurteak dira (adibidez: 1600, 2000, 2400). Hala, 400 urtean 97 bisurte izango dira, gregoriotar egutegiko urtea eguzki-urtearen oso antzeko mantentzen delarik. Gregoriotar urteak 365 +1/4-3/400 = 365,2425 egun irauten du, tropikoak baino gehiago (365,2422), baina 0,0003 eguneko errorearekin baizik ez. (Juliotar egutegian, berriz, 11,25 minutuko aldea zegoen urtean. Asko ez badirudi ere, 500 urtetan 4 bat eguneko desfasea eragiten zuen horrek!).
Urte bat bisurtea izango da hurrengo baldintzak betetzen baditu:
Ikuspegi algoritmiko batetik, ondorengo proposizio logikoak kontsideratzen dira:
Hurrengo formula logikoa erabiliko dugu orduan: {\displaystyle \left(p\land \lnot q\right)\lor r} urte bat bisurtea den ala ez jakiteko: bisurtea izango da 4rekin zatigarria denean eta ez 100ekin edo 400ekin zatigarria bada.
Tomas Zumalakarregi jenerala buru zuen gudaroste karlistak Ordizia setiatu zuen, 1835eko maiatzaren bukaeran. Harresitutako hiria zen Ordizia: «Hiribildua horma altu batek inguratzen zuen, sendoa, eta haren inguruan babes-erreten bat zulatu zuten.», kontatu zuen Charles F. Henningsenek The Most Striking Events of a Twelvemontzh’s Campaign with Zumalacarregui liburuan. Goierriko liberalak han gotortu ziren, karlistak eta hala izateko susmoa zeukatenak kanporatu zituztelarik.
Lehen Gerra Karlistako (1833-1839) setio eta bataila entzunenetako bat gertatu ziren garai hartan Goierrin, Karlisten aurrerabide militar geraezinean.
Nafarroatik iritsi zen Zumalakarregiren ostea, maiatzaren 25ean. Ameskoako bataila irabazi berri ziren Karlistak. Urte hasieran, 1835eko urtarrilaren 3an, berriz, Ormaiztegiko Espainola mendietan jipoia eman zieten karlistek liberalei. 500na soldadu hil ziren, alde banatan.
Lurralde irekietako guduak galdu ahala, liberalak hiri eta gotorlekuetara bilarazi zituzten. Ordizia izan zen hiri horietako bat. Tolosa eta Bergara ere artean liberalen esku zeuden. Landan kontrola eskuratuta, hiriak hartu zituen helburu Zumalakarregik.
Ordizia inguratu, eta 9 kanoiekin setiatu zuen. Setioak 7 egun iraun zuen eta etena egin behar izan zuten tartean, eguraldi txarragatik. Ordiziako defentsa-goarnizioa erreginaren aldeko 300 soldadu liberalek eta beste 300 herritar milizianok osatzen zuten.
Karlistek lehen erasoaldian, gauez, atetik 50 metrora zeuden etxe batzuk hartu zituzten. Artilleriarekin eraso zioten ondoren, eta harresian zulo bat ireki zuten. Errenditu ezean, asaltoan hartzea zen Zumalakarregiren asmoa. Gipuzkoako 1. batailoia joango zen aurrena, isilpean eta eskalekin; atzetik, Nafarroako 3 batailoi.
Lehen erasoan, huts
Bi edo hiru gizon hil, eta bi konpainiak atzera egin behar izan zuten, asaltoari uko eginda. Zumalakarregi sutu zuen horrek: ofizialak jo zituen, eta 10 gizonetik bat fusilatzeko agindu zuen, zotz eginda, «koldarkeriagatik». Horrelakoxea zen ormaiztegiarra.
Nafarroako batailoiak bidaltzeko berandu zen, jada, hiriaren defendatzaileek zuloa berriro itxi baitzuten. Biharamunean, Gida konpainiako Lachica kapitainak hartu zuen asaltoaren ardura, 120 gizon «boluntariorekin». Bezperan zigortutakoei bizitza barkatzeko eskatu zion jeneralari, asalto berrian aurrean joatea proposatuta; onartu zion. «Asaltorako aukeratutako guztiak, egun osoan erreka bazterrean egon ziren, edaten, abesten eta umore oso oneko», dio Henningsenek, liburuan.
Gauean, ordea, ez zuten jotzeko agindurik jaso. Zumalakarregik bazekien Espartero liberala bidean zela, gotortutako liberalei laguntzeko prest.
Laguntza bidalita, erkin
Liberalek, euren aldetik, Bergaratik eta Tolosatik gudarosteak bidali zituzten, Ordiziako defentsaren indargarri izateko. Valdes jeneral liberala Iruñean zegoen, eta Ameskoako porrotaren ondotik, borrokarako grina handirik gabe. Sakanaraino hurbildu zen, baina han zegoen dibisio karlista batek uxatu zuen berehala, atzerantz.
Esparterok 7.000 gizon batu zituen, Bilboko eta Donostiako goarnizioetatik, eta Bergaratik abiatu zuen mugimendua. Ezustean harrapatu nahi zuen Zumalakarregi, eta Deskargan (Urretxu) kokatu zuen gudarostea. Gaspar Jauregi Artzaina urretxuarra, berriz, Donostiatik Tolosara gerturatu zen.
Zumalakarregik, bi zutabe bidali zituen, norantza bakoitzean: Gómez Tolosara, Artzainari eusteko; eta Eraso Urretxura, Espartero oztopatzeko.
Ekainaren 2ko gauean, sekulako ekaitza lehertu zen. Erasok Bizkaiko lantzari talde bat eta Arabako Gidak Deskargarantz bidali zituen, errekonozimendura. Gauaren eta ekaitzaren erdian, liberalen kanpalekuaren erdiraino sartu ziren, ustekabean. Karlisten erasoaldi gogorra zelakoan, erretiradan eta desordena erabatekoan Bergarara atzeratu ziren liberalak.
Ia nahi gabe, karlista talde txiki batek guradoste liberal bat desegin, eta 2.000 soldadu hartu zituen preso. Gainbehera ikusita, Artzaina Donostiara itzuli zen, Valdes Iruñera eta Espartero Bilbora. Ordizia ekainaren 3an errenditu zen, setioa bukatuta; jarraian Bergara, Tolosa, Eibar, Irun eta Durango. Liberalak hiriburuetara bildu beharra izan zuten.
Ordizian, maiatzaren 19an eta 20an, 1835eko setioaren errekreazio historikoa ikusteko modua izango da, benetako gertakarien agertoki berean. Jose Maria Tuduri (Tolosa, 1949) zinema-zuzendariak eta XIX. mendearen zaletuak gidatuta, 200 bat lagunek parte hartuko dute liberalen eta karlisten borrokaren antzezpenean. Larunbatean, partaideak 10:00etan iritsiko dira, eta 13:00ak arte unitateen formazioa eta instrukzioa egingo da. Tropa karlisten kanpalekuaren muntaketa Barrena parkean (11:00), tropen eta Beti-Argi bandaren desfilea (13:00), eta hiriaren setio antzezpena Barrena parkean (18:00-20:00) izango da.
Tudurik karlistaldiei buruz bi film ditu eginak: Karlistadaren kronika 1872-1876, (1988) eta Santa Cruz, el cura guerrillero, (1990). Grabazioetako jantzi eta material ugari dauka.
Igandean, ‘1835eko setioa’ hitzaldia eta bisita gidatua zuzenduko dute Nerea Iraola eta David Cano historialariek (Gure Iragana taldea), D’elikatuzen, 11:00etan. Anakako (Irun) txirulari eta danborrarien bandaren diana (11:00), eta eraso berriaren prestaketa eta goarnizioaren errendizioa Barrena parkean (12:00) egingo dituzte. Plaza Nagusirantz desfilatuta bukatuko da.
1835eko setioaren inguruko zikloa maiatzaren 17an hasiko da, Nerea Iraola eta David Canoren ‘Maribaratza kanoia, Villafrancako sinbolo historikoa’ hitzaldiarekin (19:00, kultur etxean). Hilaren 18an, Zumalakarregi Museoko Mikel Alberdi historialariak ‘C.F. Henningsen: 1835eko Ordiziako setioaren lekuko baten memoria’ hitzaldia egingo du (19:00, Barrena kultur etxea.
Hantxe izango da Paco Etxeberria forensea ere eta garaikoek borrokan zauritutakoak nola zaintzen zituzten esplikatuko du, garai hartako ebakuntzak edo anputazioak.
Beti Argik ere bando ezberdinen doinuak prestatu ditu eta desfilean izango dira era berean.
Iturriak:
About Basque Countryk atera du gaia:
Gerrak, euskal marinelak, koloniak eta itsasoko nagusitasunaren aldaketaz hitz egin beharko genuke. Espainia eta Portugal superpotentzia izan dira lehen, baina Ingalaterra da nagusi orain.
Lana “Lapurdum” aldizkarian argitaratuko dute laster.
Esan bezala, About Basque Countryk atera du gaia.
Koro Irastorza Etxeberria 